Μας πληροφορεί η φιλόλογος Μουστάκη Ελένη :Η Νάξος είναι ένας τόπος προικισμένος από τηνφύση προσφέρει όλα τα αγαθά της γι' αυτό οιπρόγονοί μας, που όλα τα είχαν μελετήσει καισκεφτεί με σοφία, την εκμεταλλεύονταν μεμέτρο και με σεβασμό….Ένα χαρακτηριστικόπαράδειγμα της σοφής αντιμετώπισης τηςφύσης από τους παλαιούς Αξώτες είναι ο θεσμόςτης εγκαιριάς. Σύμφωνα με τον ορισμό τηςΚατερίνας Παπαθωμά – Μαστοροπούλου πουεμπεριέχεται στο βιβλίο Φιλώτι δηλώνεται ως : ηανά διετία σπορά σιτηρών στα κτήματα μιαςπεριοχής και αντίστοιχα η εναλλαγή των ίδιωντόπων την επόμενη χρονιά σε βοσκότοπους για την ανακούφιση και απορρύπανση του εδάφους της . Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκεκυρίως στα νησιά
των Κυκλάδων πιθανότατα από τα βυζαντινά ήδη χρόνια.
Ακούστε πώς οι σημερινοί βοσκοί περιγράφουν το έθιμο της εγκαιριάς:
«Τη μια χρονιά βοσκούσαν τα ζωντανά τους σε ένα τόπο και τον άλλον τόπο πουκατείχαν τον κρατούσαν για εγκαιριά, απαντημένο δηλαδή για να 'ναι ο τόπος καθαρόςαπό τσι μαντάκοι και εκεί σπέρνανε με τα βούδια σιτάρι, κριθάρι, βίκο για τις ανάγκεςτης οικογενείας τους και των ζουοπροβάτων τους .Την επόμενη χρονιά έκαναν το αντίθετο .Τα χωράφια που υπήρχαν μες στον τόπο τηςεγκαιριάς που τα είχαν σπείρει και θερίσει, μόνο τα καμάτευαν, δηλαδή τα όργωναν γιανα λιαστεί το χώμα και τα άφηναν να ξεκουραστούν ώστε να δυναμώσει η γης, ναμπορέσει να ευδοκιμήσει πάλι την επόμενη χρονιά, καθώς τότε δεν υπήρχαν ταλιπάσματα για να παράγει αδιάκοπα και εκεί επααίνανε τα ζωντανά ντωνε ναβοσκιστούνε. Τα ζώα μένουν στο χέρσο τόπο, γεννάνε κατά τον Οκτώβρη-Νοέμβρη,ξεχειμωνιάζουν εκεί, την πρώτη βδομάδα της Σαρακοστής χωρίζουν απ' τσι μάνες τουςκαι το Πάσχα άλλα τα πουλούν και όσα είναι για ζωντάρι τα βάζουν σε ένα καύκαρο(περιφραγμένος τόπος) με τράφο ψηλό για να μην πηδήξουν όξω, μέχρι να ξεχάσουν ναμην γυρεύουνε γάλα από την μάνα τους.
Όταν θερίζουν και μετά, τα πάει ο βοσκός στη εγκαιριά και τα γκαιρίζει. «Χειμώνα καικακοκαιρία τα βούδια μες την εγκαιριά» λέγανε οι παλιοί, καθώς η εγκαιριά που πιάνειτης Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας (μέσα Οκτωβρίου) με τα πρωτοβρόχια τη σπούσανεκαι πριν θερίσουνε, την πρώτη βδομάδα της Σαρακοστής αφού χτυπούσαν τακουδούνια την Καθαρά Δευτέρα μετά την (Καθαρά) Τρίτη όποτε χώριζε ο βοσκός τααρνόριφα απ' τσι μάνες και σε αυτές έβαζε τα καλά κουδούνια, τα μάντριζε στοσωμάντρι και την μέρα τα έβαζε στην εγκαιριά· μόνο όμως στις άκριες να φάνε ταάγρια, γι' αυτό τα φυλάγανε να μην μπει κανένα μες στο σπαρτό, τα γκαιρίζανε 5-6ώρες και το βράδυ τα βγάζαν πάλι και τα πααίνανε στο χέρσο τόπο. Αυτό γινόταν μόνογια τα γαλάρια ζουοπρόβατα που αρμέγανε για να φάνε, να 'χουν πιο πολύ γάλα νατυροκομήσει ο βοσκός· δεν χρειαζόταν να βάλουν την αργο(λ)ολιά (δηλαδή τις στείρεςή τα μικρά που δεν είχαν γεννήσει).
Τον Μάιο-Ιούνιο που τελειώνανε τα θεράλωνα σπούσανε καλά καλά την εγκαιριά και τααμολούσανε όλα σε όλο τον τόπο παντού στα ξαπολυτά βάζοντάς τους πια τα(γ)α(λ)αροκούδουνα (παλιά κουδούνια) και επααίνανε μόνα τους εκεί που ήταν καθαράκαι υπήρχε φαΐ. Γιατί αν είναι έξε-εφτά μήνες απαντημένος ο τόπος δημιουργείβλάστηση. Επιπλέον υπήρχαν εγκαιριές χωρίς να υπάρχει σπορά· απλά αφήνανεαπαντημένο τον τόπο για να σηκώσει πάλι φαΐ για την άλλη χρονιά και να μηναρρωστάνε τα ζωντανά απ' τσι μαντάκοι γιατί, αν είναι συνέχεια στον ίδιο τόπο ταζωντόβο(λ)α, βρωμίζεται ο τόπος, είναι (λ)ουβιασμένος και δεν εγίνουνταν αρνόριφα,ενώ έπρεπε να καθαρίζει από την μυρωδιά της κοπριάς για να μην υπάρχει τσιμπούριχειμωνιάτικο. Από τον Ιούνη και μετά η βουρβουλιά, δηλαδή η κοπριά των ζωντανών,δημιουργεί τα καλοκαιρινά τσιμπούρια που πειράζουν το ζωντανό αλλά όχι σαν ταχειμωνιάτικα που καρφώνουν μες στο κρέας, του πίνουν το αίμα· και άμα το ζωντανότο πιάσει πολλοί μαντάκοι, το ρίχνει κάτω (ψοφάει).Πρωταρχική τους ανάγκη λοιπόν να είναι καθαρός ο τόπος καθώς την τότες εποχή δενυπήρχε φάρμακο να καταπολεμά τσι μαντάκοι που ήταν καταστροφή για τα ζωντανά.Αν κάποιοι βοσκοί είχαν μερίδια σε συλλογικά χωράφια, συνεννοούτανε μεταξύ τωνεκαι άφηναν όλοι τον έναν τόπο για εγκαιριά την μία χρονιά και μετά σηκώνανε τακοπάδια τους στον άλλο τόπο και όλοι μαζί ξανά
γκαιρίζανε την επόμενη χρονιά.
Ο Λιανός ο Λαουδιάρης, οι Βουδάδες, οι Μουστάκηδες και οι Κρασάδες όλοιβοσκούσαν στην Αγκαθούρα την μια χρονιά και συμφωνούσαν και αφήναν το Δίστομογια ετζαιριά και την επόμενη χρονιά έκαναν το αντίθετο και λέγανε «φέτος στον απάνωτόπο, του χρόνου στον κάτω τόπο». Το ίδιο συνέβαινε με τους Σκαμπελάδες πουβοσκούσαν στον Καλαντό όπως και ο Μπαμπουλάς ο Μιχάλης και, όταν περνούσε ηχρονιά, άφηναν όλοι για εγκαιριά το Καλαντό και ο Μπαμπουλάς ο Μιχάλης έβοσκε τοκοπάδι του στο Σπεδό και οι Σκαμπελάδες στου Παπά-Μανώλη στο Πλοτσόρι. ΟιΠυτιάδες βοσκούν στην Ψαροπη(γ)ή και αφήνουν για εγκαιριά τ' Ατζέ(λ)ου και τ'αντίθετο. Ο Γιώργης ο Μουστάκης του Σκαμπελο(γ)ιάννη βοσκεί το κοπάδι του στοΚαλαντό και αφήνει για εγκαιριά τον Αϊ Σώζο και τ' αντίθετο.
Στους συλλογικούς ή κοινόχρηστους τόπους δεν είχαν φόβο μήπως ανακατωθούνε τακοπάδια μεταξύ ντωνε, γιατί τα ζωντανά ξέρουνε/μυρίζουν και ξεχωρίζουν μοναχά τωνε.Σε περίπτωση που βρισκόταν κοντά η εγκαιριά με τον τόπο βοσκής τα χώριζαν μεξυ(λ)οτράφια (με ξύλα και κλαδιά) ή με τράφο για να 'ναι απαντημένος ο ένας τόπος μετον άλλον. Λέει χαρακτηριστικά ο Πυτιοέργης: τη μια χρονιά σπέρνανε το μισό τόπο
οι άνθρωποι και οργώνανε με τα βούδια και αργότερα με τα μουλάρια και άφηναν τακοπάδια τους στο άλλο μισό. Υπήρχε κάποιο σημείο που «μισοχώριζε» τον έναν τόποαπό τον άλλον, όπως εμείς εκεί στ' Ατζέ(λ)ου, ακόμη και τώρα υπάρχει εκεί έναςτράφος 5-6 χιλιόμετρα, φτάνει μέχρι κάτω που πάνε τα ζωντανά των Πυτι(λ)άδων, 150χρονών μπορεί να είναι αυτό το ντουβάρι το είχαν φτιάξει οι παλιοί οι παππούδες μας,γι' αυτό το λόγο δηλαδή την μία χρονιά λέγανε: «στον όξω τόπο» και την άλλη χρονιάλέγανε «στον μέσα τόπο» και κλαδιζόταν με κλαδιά που βάζανε πάνω, για να μηνσαλτέρνουν τα ζωντανά και, αφού σπούσανε την ετζαιριά, ανοίγανε τις αμπασές(πόρτες). Βάζανε στις αμπασές κλαδιά δεν είχαμε ούτε ξύλα, ούτε πλέγματα, ούτεσιδερόπορτες. Κατσαγρίλοι βάζανε συνήθως· είναι γερό κλαδί από τον κατσάγριλα που είναι χαμηλό και γερό δέντρο, άμα δεν το τρώνε τα ζωντανά την άλλη χρονιά ανεβαίνει,μεγαλώνει και άμα τον καθαρίσεις, γίνεται αγριλιά το μπολιάζεις και γίνεται ελιά.
Αυτές τις αμπασές ανοίγαμε και διαλούσε ο τόπος, δεν ήταν χώρια το ένα μέρος από τοάλλο. Μέχρι που θελά βρέξει που θα ξεκινούσε πάλι η διαδικασία της ετζαιριάς. Σήμεραστη Νάξο δεν υπάρχει τόπος με εγκαιριά. Τώρα τα λένε μονόγκαιρα δηλαδή ο τόποςείναι μονόγκαιρος και πάνε παντού. Αυτό γίνεται γιατί επολύνανε τα ζωντανά…….
……Το έθιμο της εγκαιριάς με βεβαιότητα ήταν σε χρήση σε παλαιότερους αιώνεςκαθώς μαρτυρείται σε παλαιές έγγραφες πηγές όπως σε ένα προικοσύμφωνο το 1680όπου υποδηλώνεται με την ακόλουθη διατύπωση:
«... και τα άνωθεν χωράφια σαν ακόμη και τα σπίτια γονικά αφέντη θεοφύλακτου μεκοντετζιόνε (με τον όρο) ότιν όντα σπέρνεται ο τόπος να σπέρνουνται και τα άνωθενχωράφια, ει δε ο τόπος δεν ήθελε σπέρνεται και ήθελε έχειν ζώα μέσα και εθέλασιν νασπέρνου τα άνωθεν χωράφια να είναι κρατημένοιν...»
Στο έθιμο αυτό επίσης αναφέρεται το ακόλουθο χωρίο παρμένο από έγγραφο του έτους1687:
«...και τα χωράφια όπου έχει μέσαν είσε καιρόν όπου να εθέλασιν αδυναμήσουν να τααφήνουσι να ανεπαύουντε και πάλι να τα σπέρνη κατά την τάξιν».
Σε άλλο προικοσύμφωνο του 1683 δεν απαντάται ο όρος εγκαιριά αλλά ο όροςκαιροχώραφα:
«...στου Γιαννούλη το αλώνι καιροχώραφα η πάρτη μου ειδικά του».
Αλλά και παλαιότερα σε μια πώληση χωραφιών διαβάζουμε:
«...1670 εν μηνί Μαρτίου 10 ο Κυρ Γεώργης Γιαμπουράς απε την Μποταμιά λέγοντας τοπώς να έχει και του ευρίσκονται κάποια χωράφια αχτιά γγαιροχώραφα ελεύθερα ...ειςτην τοποθεσία τον Καλαμιτζίω... την σήμερον τα πουλεί του αφέντη ιερομονάχουΜακαρίου Χωματιανού...»
……..
Τα παραπάνω είναι από παρουσίαση της φιλολόγου Ελένης Μουστάκη στο Δ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΟΥΝ που πραγματοποιήθηκε στην Κωμιακή 4 με 7 Σεπτεμβρίου 2008 και δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά του εν λόγω συνεδρίου με τίτλο ''Εγκαιριά . Ένα ωφέλιμο αγροτικό έθιμο θύμα της ΕΟΚ ''
Δημοσιεύτηκε 3 weeks ago από τον χρήστη Ορεινός Αξώτης
Ετικέτες: ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΟΤΙ
0
Προσθέστε ένα σχόλιο
ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου