Το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων στο Φιλώτι Νάξου από το 1838 έως το 1846

(μέσα από τις αρχειακές πηγές)

Γράφει: ο Ιωάννης Αγγ. Ησαΐας

Γαμπρός του Μιχέλη του κοκονογιώργη

Φιλόλογος – Διευθυντής Λυκείου Αθηνών

Μετά τον Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας και την απελευθέρωση της Πατρίδας μας από τον Οθωμανικό ζυγό, ξεκινά η προσπάθεια ανασύστασης τού νεοελληνικού κράτους και ψηφίζονται τα πρώτα νομοθετήματα. Ένα απ’ αυτά είναι ο Νόμος “περί συστάσεως των Δήμων” στις 27 Δεκεμβρίου 1833 (ΦΕΚ 4, 10 Ιανουαρίου 1834), όπου ανάλογα με τον πληθυσμό “όλον το Βασίλειον της Ελλάδος θέλει διαιρεθεί εις Δήμους”. Η κατάταξη έγινε σε Τάξεις (Α΄ Τάξης από 10.000 κατοίκους και πάνω, Β΄ Τάξης από 2.000 κατοίκους και πάνω, και Γ΄ Τάξης με λιγότερους από 2.000 κατοίκους).
Η Νάξος το 1836 διαιρέθηκε σε 5 Δήμους (ΦΕΚ 1835/1-10-1836 και Παράρτημα Αρ. 2, ΦΕΚ 1837). Ο πρώτος ήταν ο Δήμος Νάξου (Β΄ Τάξης) και οι άλλοι τέσσερις Δήμοι ήταν Γ΄ Τάξης. Το Φιλώτι μαζί με….


την Απείρανθο εντάχθηκαν στον ίδιο Δήμο με την ονομασία Δήμος Απειρανθίας.
Τον Φεβρουάριο του 1834 ψηφίστηκε ο Νόμος για την οργάνωση της Δημόσιας Παιδείας, που ανατέθηκε για τη διευθέτηση των προβλημάτων στη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών. Μάλιστα ο λεγόμενος Οργανικός Νόμος του 1834 για τα ζητήματα της Εκπαίδευσης δε βοήθησε την κατάσταση και οι δάσκαλοι βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο των Δημάρχων και των Νομαρχών, ενώ δεν υπήρχε μεγάλη προθυμία των Δήμων να ιδρύσουν σχολεία, γιατί απαιτούνταν οικονομικοί πόροι.
Στο Φιλώτι υπήρχαν μετά την απελευθέρωση ιδιώτες δάσκαλοι, που δίδασκαν στα παιδιά και πληρώνονταν από τους ίδιους τους Γονείς. Από το 1834 οι Φιλωτίτες επιχείρησαν να κτίσουν σχολικό κτίριο, αλλά παρέμεινε ημιτελές, ώσπου σημειώθηκε έντονη κινητικότητα για ίδρυση Σχολείου Αρρένων Φιλωτίου το 1838.
Στις 24 Μαρτίου 1838 ο Δήμαρχος Απειρανθίας απέστειλε το με αρ. Πρωτ. 291/24-3-1838 έγγραφο προς τη Β. Διοίκηση Νάξου σημειώνοντας τα ακόλουθα:
1. Οι κάτοικοι Φιλωτίου το 1834 επιχείρησαν να οικοδομήσουν εκπαιδευτικό κατάστημα (σχολείο) με δαπάνες των εκκλησιαστικών Προσόδων, αλλά το άφησαν ημιτελές για τους γνωστούς λόγους που είχε σημειώσει στην υπ’ αρ. 35/25 Νοεμβρίου 1837 αναφορά του. Μάλιστα τονίζει ότι είχε μήκος δέκα πήχεις και πλάτος επτά πήχεις και χωρούσε 60 περίπου μαθητές. Επιπλέον έγραφε ότι είχαν στο Φιλώτι τρία θρανία, λίγα βιβλία στα Γραφεία, έναν πίνακα τού Κλεόβουλου και λιγοστά αβάκια, που δεν επαρκούσαν για το κάθε παιδί. Τελικά παραχωρήθηκε προσωρινή ιδιωτική κατοικία για εκπαιδευτήριο.
2. Οι μαθητές ανέρχονταν περίπου στους 60.
3. Δεν υπήρχαν οι όροι διατήρησης του Σχολείου με δημοδιδάσκαλο Γ΄ τάξης και για τούτο τόνιζε ότι η διατήρηση αυτού έπρεπε να γίνει από τα δημοτικά εισοδήματα.
4. Υπήρχαν στο Φιλώτι και άλλοι δάσκαλοι της Αλληλοδιδακτικής μεθόδου οι παρακάτω:
α. Αθανάσιος Ρουμελιώτης
β. Πέτρος Πιταράκης από τη Χώρα Νάξου
γ. Αναγνώστης εξ απορρήτων
Οι ανωτέρω πληρώνονταν από τους Γονείς των παιδιών ανά 50-60 τούρκικους παράδες μηνιαίως και ανάλογα με την πρόοδο των μαθητών, ενώ παράλληλα χορηγούσαν κατάλληλες οικίες για Σχολείο στους προαναφερόμενους δασκάλους.
Επίσης διαφαίνονται από το έγγραφο του Δημάρχου ότι είχε διοριστεί στο Φιλώτι από το 1837 ο δημοδιδάσκαλος Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης, για τον οποίο είχε συζητήσει και εγκρίνει τους ετήσιους μισθούς το Δημοτικό Συμβούλιο Απειρανθίας στον προϋπολογισμό του 1837 και για το ποσόν των 380 δραχμών.
Στο τέλος ο Δήμαρχος ανέφερε ότι για τον αλληλοδιδάσκαλο Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη υπήρχε σχετικό Πιστοποιητικό με ημερομηνία 9 Αυγούστου 1834, από το οποίο φαινόταν ότι είχε τη δυνατότητα να διδάσκει κατά την αλληλοδιδακτική μέθοδο και ταυτόχρονα παρακαλούσε τη Διοίκηση Νάξου να πράξει τα δέοντα για το Δημοτικό Σχολείο Φιλωτίου.
Το προαναφερόμενο έγγραφο υπέγραφε ο Δημαρχιακός Πάρεδρος Κ. Γεωργίου, επειδή απουσίαζε ο Δήμαρχος.
Ο αλληλοδιδάσκαλος Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης προερχόταν από σπουδαία αγωνιστική οικογένεια της Δρυμαλίας. Ο παππούς του ήταν πρόκριτος Δρυμαλίας και καταγόταν από την Κεφαλληνία, από την οποία είχε μεταναστεύσει στη Νάξο. Το αρχικό επώνυμο ήταν Κεφαλληναίος από το νησί της καταγωγής του και ύστερα το μετέτρεψε ευγενέστερα Κεφαλληνιάδης.
Παρακολούθησε μαθήματα στο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Δρυμαλίας και αποφοίτησε το 1829 σε ηλικία 20 ετών. Κατόπιν προτείνεται από τον διδάσκαλόν του Ζ. Νικολαΐδη “ως άξιος του διδασκαλικού επαγγέλματος” για την Αλληλοδιδακτική μέθοδο και αρχίζει ο διορισμός του από την 1η Σεπτ. 1830 από τη γενική επιτροπή των σχολείων της Νάξου.
Εκτός από τα προαναφερθέντα βρέθηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Πιστοποιητικό του έτους 1834 για τον Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη, που ανέφερε ότι είχε γεννηθεί το 1798 και είχε χρηματίσει αλληλοδιδάσκαλος στη Δρυμαλία Νάξου και ύστερα από εξετάσεις έλαβε το δίπλωμα του διδασκάλου σε Δημοτικά Σχολεία Γ΄ τάξης.
Στις 19 Απριλίου 1838 ο Διοικητής Νάξου, ύστερα από τις ενέργειες τού Δήμου Απειρανθίας και την ίδρυση Δημοτικού Σχολείου στο Φιλώτι, απέστειλε το με αρ. πρωτ. 600/19-4-1838 έγγραφο προς τη Γραμματεία της Επικρατείας, αναφέροντας το γεγονός της ίδρυσης του αλληλοδιδακτικού Σχολείου στο Φιλώτι με δημοδιδάσκαλο τον Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη, ύστερα από αίτημα των ίδιων των κατοίκων, που είχαν προτείνει να τοποθετηθεί ο προαναφερόμενος ως δημοδιδάσκαλος Γ΄ τάξης.
Συμπληρωματικά ανέφερε ότι στο Φιλώτι υπήρχε Δημοτικό Σχολείο (κτίριο) της Κοινότητας, που μπορούσε να λειτουργήσει, αλλά είχε κάποιες ελλείψεις, που μπορούσαν να καλύψουν ή διορθώσουν οι κάτοικοι. Συνάμα είχε επισυνάψει αντίγραφο της γραπτής αναφοράς του Δημάρχου Απειρανθίας, όπου υπέβαλε επίσημο αίτημα για λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου Φιλωτίου με τον αλληλοδιδάσκαλο Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη.
Τελικά το Αλληλοδιδακτικό σχολείο Φιλωτίου λειτούργησε κανονικά με τον προαναφερόμενο δημοδιδάσκαλο, αφού ο Γραμματέας της Επικρατείας με το υπ’ αρ. πρωτ. 20103/25 Απριλίου 1838 έγγραφό του προς τον Διοικητή Νάξου ενέκρινε και έδωσε συγκατάθεση να διοριστεί στο χωριό Φιλώτι ο Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης, μισθοδοτούμενος από τον Δήμο. Για τούτο σύμφωνα με την απογραφή της 10ης Δεκεμβρίου 1838, στη Νάξο λειτουργούσαν 6 σχολεία. Από τα δύο αλληλοδιδακτικά του Δήμου Απειρανθίας το ένα ήταν το Δημοτικό Σχολείο Φιλωτίου, επειδή η προαναφερόμενη κωμόπολη ανήκε τότε σ’ αυτόν τον Δήμο.
Στη συνέχεια και με το Β.Δ. 3 (15) Σεπτεμβρίου 1840 “περί συγχωνεύσεως των Δήμων της Επαρχίας Νάξου” (ΦΕΚ 22/18 Δεκεμβρίου 1840), οι πέντε Δήμοι του νησιού συγχωνεύονται και γίνονται τέσσερις, ενώ το Φιλώτι αποσπάται από το Δήμο Απειρανθίας και προσαρτάται οριστικά στο Δήμο Τραγαίας.
Ύστερα από πέντε περίπου χρόνια στις 10 Νοεμβρίου 1843 ο Δήμαρχος Τραγαίας και πληρεξούσιος Νάξου Μιχαήλ Μαρκοπολίτης απέστειλε αναφορά στην Β. Γραμματεία των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπ/σεως και ανέφερε λεπτομερειακά ότι ο δημοδιδάσκαλος Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης δεν ήταν επαρκής για την εκτέλεση των καθηκόντων του, συμπληρώνοντας ότι πρέσβευε αλλότριες δοξασίες για τη θρησκεία και η συμπεριφορά του ξεπερνούσε τα όρια τού μέτρου και άλλα συναφή. Για τούτο ζητούσε την αντικατάσταση με άλλον καλύτερο δάσκαλο.
Το γεγονός αυτό επέφερε κάποια αναστάτωση, επειδή δεν ήταν ευκρινή τα κίνητρα του Δημάρχου αλλά και αδιευκρίνιστοι οι στόχοι του.
Ο Γραμματέας της Επικρατείας επείσθη από τα λεγόμενα και απέστειλε αρχικά στις 16 Νοεμβρίου 1843 έγγραφο στον Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη και του κοινοποιούσε την παύση του από τα διδασκαλικά καθήκοντα και τη διαγραφή από τους καταλόγους των δημοδιδασκάλων για τους λόγους που είχαν σημειωθεί από τον Μιχαήλ Μαρκοπολίτη.
Επίσης ο ίδιος Γραμματέας της Επικρατείας απέστειλε ταυτόχρονα έγγραφο προς τον Διοικητή Νάξου αναφέροντας ότι ο δημοδιδάσκαλος Φιλωτίου επαύθη από τα καθήκοντά του και αντικαταστάθηκε με τον δημοδιδάσκαλο της Κωμιακής τού Δήμου Κορωνίδας Π. Πιταράκη, με μηνιαίο μισθό από το Δημοτικό ταμείο.
Στις 13 Ιανουαρίου 1844 ο πρώην δημοδιδάσκαλος Φιλωτίου του δήμου Τραγαίας Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης απέστειλε στη Β. Διοίκηση Νάξου αναφορά διαμαρτυρίας, τονίζοντας ότι οι κατηγορίες του Μ. Μαρκοπολίτη εναντίον του ήταν αίολες, ψευδείς και χαλκευμένες. Ταυτόχρονα ανέπτυσσε όλα τα σχετικά επιχειρήματα και ζητούσε δικαίωση.
Στις 27 Ιανουαρίου 1844 η Διοίκηση της Νάξου με το υπ’ αρ. πρωτ. 23892/27-1-1844 έγγραφο προς τη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών ανέφερε ότι στο Φιλώτι είχε αντικατασταθεί ο διδάσκαλος και ταυτόχρονα σημείωνε ότι ο Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης ήταν αθώος και οι πληροφορίες για το πρόσωπό του ήταν ανυπόστατες. Γι’ αυτό ζητούσε την αθώωση του Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη και τον διορισμό του στο Δημοτικό Σχολείο Κορωνίδας.
Συνάμα ο Δημαρχιακός Πάρεδρος Τραγαίας Α. Τζανίνης με ειδικό έγγραφο πιστοποιούσε στις 13 Ιανουαρίου 1844 ότι ο δημοδιδάσκαλος Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης ήταν καλός δάσκαλος και εκτελούσε σωστά τα καθήκοντά του.
Στις 15 Ιανουαρίου 1844 οι κάτοικοι του Δήμου Τραγαίας υπέγραψαν επαινετικό κείμενο υπέρ του Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη, ενώ ο πληρεξούσιος τής Νάξου Μ. Τζανίνης απευθύνθηκε στις 29 Φεβρ. 1844 προς τη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών και ζητούσε επανεξέταση του θέματος Κεφαλληνιάδη.
Από την άλλη πλευρά οι Φιλωτίτες ετοίμασαν και υπέγραψαν στις 3 Ιανουαρίου 1844 ευχαριστήρια επιστολή προς τη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως για την αλλαγή του διδασκάλου και την τοποθέτηση του Π. Πιταράκη, εκφράζοντας έμμεσα δυσαρέσκεια για τον προηγούμενο δάσκαλο. Το έγγραφο υπέγραφαν τέσσερις ιερείς, ο Οικονόμος Φιλωτίου, ο Κωνσταντίνος Ψαράς σκευοφύλακας Φιλωτίου, ο ιερέας Σάββας Πριμηκήριος Φιλωτίου και ο Δεμενέος ιερέας Δεμενεόπουλος, με ικανό αριθμό χωριανών. Στο τέλος επικυρώνει το έγγραφο στις 10 Ιανουαρίου 1844 ο Β. Δημαρχιακός Πάρεδρος Τραγαίας Ιωάννης Λαμπαδάκης.
Στις 14 Μαρτίου 1844 ο Γραμματέας των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπ/σεως έστειλε έγγραφο προς τον Διοικητή Νάξου και ζητούσε να διερευνήσει λεπτομερειακά το ζήτημα του δημοδιδασκάλου Κεφαλληνιάδη, αναζητώντας πληροφορίες από τους Φιλωτίτες, τα μέλη της “επιθεωρητικής επιτροπής” και τους δημαρχιακούς παρέδρους.
Ο Διοικητής της Νάξου προσκάλεσε τους περισσότερους Φιλωτίτες που είχαν υποβάλει την προγενέστερη αναφορά για τον δημοδιδάσκαλο του χωριού τους και είχαν εκφραστεί αόριστα και όχι επαινετικά. Όταν όμως απέστειλε την έγγραφη αναφορά στη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών ο Γραμματέας της Διοίκησης Νάξου (λόγω απουσίας του Διοικητή), τότε ο αρμόδιος Υπουργός αντελήφθη το μέγεθος της σοβαρότητας του θέματος και επέστρεψε το έγγραφο στη Διοίκηση Νάξου για να επανεξετάσει λεπτομερώς το όλον ζήτημα.
Ο Διοικητής Νάξου αναγκάστηκε να διερευνήσει λεπτομερέστερα την υπόθεση του δασκάλου Κεφαλληνιάδη και διαπίστωσε από τους Φιλωτίτες τα παρακάτω:
α. Εξετάστηκαν οι προαναφερθέντες τέσσερις ιερείς του Φιλωτίου, τα μέλη της Επιθεωρητικής Επιτροπής και ο ίδιος ο δημοδιδάσκαλος Παντελεήμων Κεφαλληνιάδης.
β. Από την εξέταση των μαρτύρων διαπιστώθηκε ότι είχαν εχθρικές διαθέσεις προς τον δημοδιδάσκαλο, χωρίς να αναφέρουν κάποια βαριά κατηγορία.
γ. Ένας από τα μέλη της Επιτροπής ο Φιλωτίτης Γεώργιος Μυκωνιάτης διατύπωσε κάποια υπόνοια λέγοντας ότι ο μακαριστός Αρχιερέας του νησιού Γαβριήλ, όταν επισκέφθηκε κάποτε το Σχολείο, ζήτησε να απομακρυνθούν από το Σχολείο κάποια βιβλία και πίνακες, που ήταν ακατάλληλα για τους μαθητές και δεν είχε μεριμνήσει ο δάσκαλος. Στο σημείο αυτό ο δημοδιδάσκαλος Κεφαλληνιάδης τόνισε ότι δεν απομακρύνθηκαν βιβλία αλλά δύο πίνακες, που κατά κάποιο τρόπο απέδιδαν λανθασμένα το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, προσθέτοντας ότι τούτο έγινε από τον Ηγούμενο της Φανερωμένης και μάλιστα για πίνακες που είχαν μεταφερθεί από τη Σμύρνη με τη φροντίδα του Δημάρχου Τραγαίας Μαρκοπολίτη.
δ. Σε άλλη μαρτυρία του ιερέα Δημητρίου Σάββα ότι ο δάσκαλος αφαίρεσε από το Σχολείο την εικόνα του Χριστού, που είχε τοποθετήσει ο Επίσκοπος Άνθιμος, διαπιστώθηκε ότι η εικόνα είχε μεταφερθεί προσωρινά στην διπλανή εκκλησία του χωριού και επανήλθε στο Σχολείο.
ε. Η άλλη κατηγορία ότι ο δάσκαλος δεν εσύχναζεν τις εορτάσιμες ημέρες και τις Κυριακές στην Εκκλησία και δεν εκπλήρωνε τα θρησκευτικά του καθήκοντα ως δάσκαλος και παιδαγωγός, θεωρήθηκε αστήρικτη και ψευδής, γιατί ο προαναφερόμενος διέμενε μόνιμα στους Ακαδήμους (χωριό) και ήταν αδύνατον να μεταβαίνει στο Φιλώτι τις εορτάσιμες μέρες και τις Κυριακές.
στ. Επιπλέον δεν μπορούσε να σταθεί και η κατηγορία εναντίον του ότι ήταν αμελής στα διδασκαλικά καθήκοντα, γιατί πάντοτε δίδασκε με ζήλο και προέβαινε στις εξαμηνιαίες εξετάσεις με επιμέλεια.
Στο τέλος ο Διοικητής της Νάξου πρότεινε την αθώωση του Παντελεήμονα Κεφαλληνιάδη και τόνισε ότι η επιθετικότητα του Δημάρχου Μαρκοπολίτη εναντίον του οφείλονταν στην “ψυχράν άρνησιν των 150 δραχμών, τας οποίας τον προέτρεψεν ούτος (ο Μαρκοπολίτης) ν’ αφήσει εις την εκκλησίαν από τον μισθόν του”. Συμπερασματικά ο Διοικητής σημείωνε με έμφαση ότι πρέπει ο Κεφαλληνιάδης να επανέλθει στα καθήκοντά του και να διοριστεί στην κενή θέση του Δημοτικού Σχολείου Κορωνίδας.
Τα προαναφερόμενα στοιχεία εστάλησαν με έγγραφο στη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών με αρ. πρωτ. 27255/4-9-1844 και στις 29 Αυγούστου του ίδιου έτους ο αρμόδιος Υπουργός κήρυξε αθώο τον Κεφαλληνιάδη και διορίστηκε στο χωριό Κωμιακή ως δημοδιδάσκαλος με μηνιαίο μισθό από το δημοτικό ταμείο της περιοχής.
Κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και μετά την παύση του δημοδιδασκάλου Παντ. Κεφαλληνιάδη είχε τοποθετηθεί στο Δημοτικό Σχολείο Φιλωτίου ο Πέτρος Πιταράκης.
Στις 31 Αυγούστου 1844 ο Διοικητής Νάξου, ύστερα από τις εξαμηνιαίες εξετάσεις που διενεργήθηκαν στο Δημοτικό Σχολείο Φιλωτίου, απέστειλε αναφορά στη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών με τα αποτελέσματα της προόδου και βαθμολόγησης της επιμέλειας των μαθητών, επισυνάπτοντας τα παρακάτω: 1) Ονομαστικό πίνακα των εξετασθέντων παιδιών, που είχε συνταχθεί από την επιθεωρητική επιτροπή με τη σχετική βαθμολόγηση. 2) Κατάλογο εξαμηνιαίο των μαθητών από το δάσκαλο Πέτρο Πιταράκη. 3) Πίνακα των ερωτοαποκρίσεων. 4) Σημειώσεις του υλικού αυτών και των τετραδίων καλλιγραφίας.
Κατόπιν σημειώνονταν θετικά σχόλια για το έργο του δασκάλου Πέτρου Πιταράκη, που είχε αναλάβει το σχολείο πριν από έξι μήνες. Συνάμα τόνιζε ότι το θετικό αυτό αποτέλεσμα προερχόταν και από τη σωστή δουλειά του πρώην δημοδιδασκάλου Παντ. Κεφαλληνιάδη.
Μέσα στον ειδικό Φάκελο των Γενικών Αρχείων του Κράτους βρέθηκε ο ονομαστικός πίνακας των μαθητών που είχαν εξετασθεί στην Ανάγνωση, Γραφή, Αριθμητική, Ιερά και Ελληνική Ιστορία, Κατήχηση, Στοιχειώδη Γεωγραφία, Ανάπτυξη ιδεών και αρχές Γραμματικής. Ο πίνακας αυτός είχε τις υπογραφές της εξεταστικής επιτροπής, με πρόεδρο τον Μ. Μαρκοπολίτη και μέλη τον Β: Π: Ααρών και Στέφανο Οικ: Ααρών. Το εντυπωσιακό σ’ αυτόν τον πίνακα ήταν ο λεκτικός χαρακτηρισμός της βαθμολογίας (κάλλιστα, καλώς).
Ακολουθεί ο ονομαστικός κατάλογος των παιδιών που φοιτούσαν στο “δημοδιδασκαλείον” Φιλωτίου, γραμμένος από το δημοδιδάσκαλο Πιταράκη και με λεπτομερέστερα στοιχεία για τον κάθε μαθητή (τόπο καταγωγής, ηλικία, επάγγελμα πατέρα, αριθμητική βαθμολόγηση, απουσίες, διαγωγή και παρατηρήσεις γενικές).
Θεωρήσαμε καλό να συγκεράσουμε τους δύο πίνακες και να σημειώσουμε τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του κάθε μαθητή, που δίνουν μια ιδιαίτερη και χαρακτηριστική εικόνα των οικογενειών του χωριού.
1) Παγίδας Στέφανος του Αντωνίου, ετών 11, επάγγ. Πατέρα χαλκεύς (χαλκωματάς) από τη Χίο. 2) Παγώνης Νικόλαος του Στυλ., ετών 11, επάγγ. πατέρα γεωργός από το Φιλώτι. 3) Γρατσίας Μιχαήλ, ετών 12, πατέρας τέκτων (ξυλουργός) από Φιλώτι. 4) Τσανετής Ιωάννης, ετών 9, επάγγ. πατέρα κτηματίας, από Φιλώτι. 5) Σουλής Νικόλαος, ετών 10, επάγγ. πατέρα γεωργός από Φιλώτι. 6) Ανωμερίτης Δημήτριος, ετών 10, πατέρας τέκτων, από Φιλώτι. 7) Κουρούπης Μανουήλ, ετών 12, επάγγ. πατέρα γεωργός, από Φιλώτι. 8) Νταΐς Δεμένεος, ετών 12, τέκτων. 9) Βλασερός Νικόλαος, ετών 12, ποιμήν. 10) Παντελάκης Νικόλαος, ετών 12, έμπορος, από Κρήτη. 11) Παπαδάκης Κωνσταντίνος, ετών 8, έμπορος, από Κρήτη. 12) Παντελάκης Ελέγγο, ετών 7, έμπορος, από Κρήτη. 13) Λιγόφαγος Δημήτριος, ετών 10, τέκτων. 14) Προπονάς Στέφανος, ετών 12, ποιμήν. 15) Βρούτσης Ιωάννης, ετών 10, τέκτων. 16) Γρατσίας Ηλίας, ετών 10, τέκτων. 17) Ψαράς Μανουήλ, ετών 9, τέκτων. 18) Τζότης Στέφανος, ετών 8, τέκτων. 19) Κόκκινος Μιχαήλ, ετών 10, γεωργός. 20) Τσανετής Παναγιώτης, ετών 8, κτηματίας. 21) Κούρτης Ιωάννης, ετών 11, τέκτων. 22) Σάββας Εμμανουήλ, ετών 10, ιερέας. 23) Τζότης Ηλίας, ετών 7, γεωργός. 24) Ανωμερίτης Δημήτριος, ετών 12, τέκτων. 25) Γρατσίας Σταμάτης, ετών 9, τέκτων. 26) Σάββας Μανουήλ, ετών 9, γεωργός. 27) Ψαράς Κωνσταντίνος, ετών 9, τέκτων. 28) Βασιλάκης Ιωάννης, ετών 8, τέκτων. 29) Γιανούτσου Νικόλαος, ετών 8, –. 30) Καλέργης Θεόδωρος, ετών 8, από Κρήτη. 31) Βάβουλας Νικόλαος, ετών 7, γεωργός. 32) Λιανόπουλος Δημήτριος, ετών 7, ποιμήν. 33) Παντελάκης Μιχαήλ, ετών 7, έμπορος από την Κρήτη. 34) Δεμενεόπουλος Νικόλαος, ετών 7, ιερέας. 35) Παντελάκης Χαράλαμπος, ετών 8, έμπορος, από Κρήτη. 36) Πουσούνης Δημήτριος, ετών 10, γεωργός. 37) Βάσιλας Γεώργιος, ετών 10, μυλωνάς. 38) Πουτσουρής Αποστόλης, ετών 6, γεωργός. 39) Μάκαρης Ν. Μανουήλ, ετών 7, τέκτων. 40) Γρατσίας Βασίλειος, ετών 7, γεωργός. 41) Σουλής Βασίλειος, ετών 7, τέκτων. 42) Ααρών Στυλιανός, ετών 6, ιερέας. 43) Γρατσίας Κων/νος, ετών 9, τέκτων. 44) Λιγόφαγος Στέφανος, ετών 8, γεωργός. 45) Γρατσίας Νικόλαος, ετών 8, τέκτων. 46) Καλαβρός Νικόλαος, ετών 7, γεωργός. 47) Τσουάνες Νικόλαος, ετών 7, γεωργός. 48) Βλασερός Νικόλαος, ετών 7, ποιμήν. 49) Ψαράς Βασίλειος, ετών 6, ιερέας. 50) Κασιότης Δημήτριος, ετών 7, λεπτουργός (τεχνίτης που δουλεύει με τέχνη αντικείμενα, ιδιαίτερα από ξύλο). 51) Κουρούπης Στέφανος, ετών 8, τέκτων. 52) Βάβουλας Στέφανος, ετών 7, τέκτων. 53) Μαστορόπουλος Βασίλειος, ετών 7, χαλκεύς. 54) Πουτές Νικόλαος, ετών 6, τέκτων. 55) Γρατσίας Ιωάννης, ετών 7, τέκτων. 56) Κρασάς Ιωάννης, ετών 7, γεωργός. 57) Τσακονιάτης Εμμανουήλ, ετών 7, γεωργός. 58) Προπονάς Μανουήλ, ετών 6, ποιμήν. 59) Γρατσίας Αριστείδης, ετών 8, κτηματίας. 60) Κούρτης Αντώνιος, ετών 7 ιερέας. 61) Μυκωνιάτης Αντώνιος, ετών 7, γεωργός, από Μύκονο. 62) Μουζάκης Ηλίας, ετών 6, τέκτων. 63) Παγώνης Ιωάννης, ετών 7, γεωργός. 64) Μουζάκης Βασίλειος, ετών 7, ποιμήν. 65) Αξινάρες Βασίλειος, ετών 6, γεωργός. 66) Γρατσίας Ιωάννης, ετών 5, τέκτων. 67) Πουλουδής Ηλίας, ετών 5, γεωργός. 68) Λιανόπουλος Γεώργιος, ετών 5, ποιμήν. 69) Μουζάκης Γεώργιος, ετών 5, ποιμήν. [Στα ανωτέρω ονόματα διατηρήθηκε η ορθογραφία και διατύπωση των πινάκων.]
Στις 6 Μαΐου 1845 οι Φιλωτίτες απέστειλαν έγγραφη αναφορά προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπ/σεως, σημειώνοντας τον ανεπίληπτον βίον και την εργατικότητα του δημοδιδασκάλου Πέτρου Πιταράκη, ενώ παράλληλα ζητούσαν ανάκληση της μεταθέσεώς του στην Τήνο , επειδή η μετάθεση δεν ικανοποιούσε πλέον τον ίδιο, παρότι το είχε ζητήσει.
Η προαναφερόμενη αναφορά των Φιλωτιτών στάλθηκε υπηρεσιακά μέσω του Διοικητή Νάξου προς το αρμόδιο Υπουργείο και τονιζόταν στο διαβιβαστικό έγγραφο του Διοικητή η βιασύνη αντικατάστασης του δασκάλου στο Φιλώτι με τον δημοδιδάσκαλο Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη.
Ο Υπουργός απάντησε αμέσως στον Διοικητή Νάξου λέγοντας ότι η μετάθεση του Π. Πιταράκη εκπλήρωνε παλαιότερο αίτημά του και συνάμα σημείωνε ότι, εάν έχουν αλλάξει τα συμφέροντά του για την Τήνο έχει το δικαίωμα να ζητήσει τοποθέτηση στην κενή θέση του Δημοτικού Σχολείου Μάρπησας Πάρου.
Το Μάιο του 1845 ανέλαβε καθήκοντα δημοδιδασκάλου στο Φιλώτι ο Απεραθίτης Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Στις αρχές του επόμενου έτους, 21 Ιανουαρίου 1846 απέστειλε έγγραφη αναφορά προς το Επαρχείο Νάξου σημειώνοντας τα παρακάτω:
1. Κατά το έτος 1840 έλαβε δίπλωμα δημοδιδασκάλου και διορίστηκε στο Δήμο Απειρανθίας, αναλαμβάνοντας καθήκοντα στην πατρίδα του την Απείρανθο, ενώ ταυτόχρονα διέμενε μαζί με την οικογένειά του. Ύστερα από τρεις μήνες υπηρεσίας μετατέθηκε στο Δημοτικό Σχολείο Τραγαίας και παρέμεινε πέντε χρόνια, ενώ από τον Μάιο του 1845 μετατέθηκε στο χωριό Φιλώτι, εκτελώντας τα δασκαλικά καθήκοντα.
2. Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής του υπηρεσίας στην Τραγαία και το Φιλώτι, μέχρι την ημέρα υποβολής της αναφοράς του (21 Ιανουαρίου 1846), η οικογένειά του παρέμενε αναγκαστικά στην Απείρανθο, αναμένοντας την ημέρα εκείνη της επανατοποθέτησής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, κοντά στην οικογένειά του.
3. Επιπλέον σημείωνε ότι είχε χειροτονηθεί, με έγκριση της Ιερής Συνόδου ένας από τους εφημερίους στη φτωχή ενορία του χωριού του και ήταν εξαναγκασμένος να πηγαίνει τακτικά και κάθε εβδομάδα στο χωριό του.
Στο τέλος παρακαλούσε την αρμόδια υπηρεσία να ενεργήσει τα δέοντα για τη μετακίνησή του στην Απείρανθο, ώστε να επιτελεί παράλληλα και με ζήλο τα ιερατικά και διδασκαλικά καθήκοντα.
Ο προαναφερόμενος δημοδιδάσκαλος ήταν γιος του ιερέα Μανόλη Πρωτόπαπα Απειράνθου και Επιτρόπου της Εκκλησίας και του Σχολείου. Σε ηλικία 15 ετών φοίτησε στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινουπόλεως και παρακολούθησε τον πρώτο και δεύτερο κύκλο των μαθημάτων. Επιστρέφοντας στην Απείρανθο έγινε Αναγνώστης εξ Απορρήτων, ένας τίτλος που δήλωνε τη μόρφωση αλλά ταυτόχρονα ήταν και τίτλος ευγενείας. Το έτος 1830 τον βλέπουμε ως ένα από τους επτά ενήλικους μαθητές του Βασίλειου Κυδωνιέα στο “Αλληλοδιδακτικό Μουσείο” της Αγίας Κυριακής στη Χώρα Νάξου. Και ενώ βρισκόταν διορισμένος ως δημοδιδάσκαλος στο Φιλώτι χειροτονήθηκε το έτος 1845 ιερέας από τον Μητροπολίτη Κυκλάδων Δανιήλ και διορίστηκε ταυτόχρονα εφημέριος στον ενοριακό ναό Απειράνθου, με το υπ’ αρ. πρωτ. 555/177/24 Οκτωβρίου 1845 έγγραφο του προαναφερόμενου Επισκόπου.
Στις 19 Απριλίου 1846 ο αναπληρωτής του Νομάρχη Κυκλάδων απέστειλε την αναφορά του προαναφερόμενου Απεραθίτη ιεροδιδασκάλου Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη στο Υπουργείο των Εκκλησιαστικών με θετική εισήγηση.
Με αυτή την τελευταία ενέργεια κλείνει το πρώτο κεφάλαιο λειτουργίας του Δημοτικού Σχολείου Φιλωτίου από το 1838-1846.